Geçit Hakkı (Yargı Kararlarıyla)
Bir taşınmaza sahip olmak, ona ulaşamıyorsak yeterli değildir. Eğer bir arsa ya da tarla anayola çıkamıyorsa ya da mevcut yol ihtiyacı karşılamıyorsa, o mülkiyetin değeri düşer, kullanımı zorlaşır. İşte bu gibi durumlarda geçit hakkı devreye girer. Komşu parsellerden geçerek anayola ulaşmak için mahkemeden veya rızayla geçit hakkı talep edilebilir.
Geçit hakkı bazen taraflar arasında yapılan bir sözleşmeyle kurulmak istendiğinde, bu hakkın geçerli olabilmesi için tapuya tescil edilmesi gerekir. Diğer yandan, uygulamada en çok karşılaşılan durum, geçit hakkının dava yoluyla talep edilmesidir. Bu yazıda, özellikle zorunlu geçit hakkının hangi şartlarda kurulabileceğini, kimlerin bu hakkı isteyebileceğini, bedelin nasıl belirleneceğini ve geçit hakkının ne zaman sona ereceğini Yargıtay kararlarıyla birlikte sade bir şekilde anlatacağız.
GEÇİT HAKKININ TANIMI VE UYGULAMA KAPSAMI
Geçit Hakkı Belirlenirken Taraf Yararları, Komşuluk Hukuku ve Fedakârlığın Dengesi Gözetilmelidir
Yargıtay 14. HD., E. 2006/11050, K. 2007/13333, T. 14.02.2006
Geçit hakkı, taşınmaz mülkiyetini sınırlayan ve komşuluk hukukuna dayanan bir irtifak türüdür. Bu nedenle güzergâh belirlenirken davacının kişisel tercihlerinden ziyade taşınmazın niteliği, geçişin hangi araçlarla yapılacağı gibi objektif ölçütler esas alınmalı; taraf menfaatleri dengelenerek fedakârlığın denkleştirilmesi ilkesi gözetilmelidir. Ayrıca yükümlü taşınmaz malikine aşırı külfet yüklenmemesi için geçit bedeli mahkeme kararı verilmeden önce vezneye yatırılmalıdır.
Geçit Hakkı, En Az Zarar Verecek ve Yüzölçümü En Büyük Taşınmazdan Geçirilmelidir
Yargıtay 14. HD., E. 2011/2495, K. 2011/3799, T. 24.03.2011 – E. 16614, K. 591, T. 20.01.2016 – E. 29, K. 3093, T. 10.03.2016
Geçit hakkı tesis edilirken komşuluk hukuku ve fedakârlığın denkleştirilmesi ilkeleri gereği, geçidin mümkünse en uygun komşudan, bu mümkün değilse en az zarar görecek taşınmazdan geçirilmesi gerekir. Yargıtay, ayrıca yüzölçümü büyük taşınmazlara öncelik verilmesini ve yükümlü taşınmazın kullanım bütünlüğünün bozulmamasını vurgulamaktadır. Güzergâh seçiminde alternatif parsellerin de değerlendirilmesi ve tercihin gerekçeli olarak açıklanması zorunludur.
Geçit Hakkı, Taşınmazın Mülkiyetine Bağlı Yenilik Doğuran Bir Haktır ve Şartları Varsa Talep Edilebilir
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, E. 2014/14-1524, K. 1041, T. 18.03.2015
Yargıtay, geçit hakkının genel yola çıkışı olmayan taşınmaz malikine tanınan, yenilik doğuran ve doğrudan mülkiyete bağlı bir hak olduğunu belirtmiştir. Bu hak, kanunda öngörülen koşullar gerçekleştiğinde, komşu taşınmazdan geçit talep etme yetkisi verir.
Geçit Tesisi İçin Tüm Alternatif Güzergâhlar Değerlendirilmeli, En Uygun Olan Seçilmelidir
Yargıtay 14. HD., E. 29, K. 3093, T. 10.03.2016
Mahkeme, çevredeki genel yolları gösteren geniş ölçekli pafta getirterek, taşınmazın genel yola kesintisiz ulaşımını sağlayacak tüm geçit alternatiflerini belirlemeli ve bu seçenekler arasında en uygun olanı üzerinden geçit hakkı tesis etmelidir. Bu yapılmadan karar verilmesi hukuka aykırıdır.
Geçit Hakkı Kesintisiz Olmalı, Güzergâh Üzerindeki Tüm Parseller Davaya Dahil Edilmelidir
Yargıtay 14. HD., E. 6524, K. 8100, T. 28.05.2013 – E. 2014/10174, K. 2015/1344, T. 09.02.2015 – E. 2001/4292, K. 2001/4674, T. 14.06.2001
Geçit hakkı tesis edilirken, ihtiyaç içindeki taşınmazın genel yola kesintisiz şekilde ulaşması gerekir. Bu “kesintisizlik ilkesi” uyarınca, geçidin birden fazla taşınmazdan geçmesi gerekiyorsa, bu taşınmazların tamamı davaya dahil edilmeli ve güzergâh boyunca bütünlük sağlanmalıdır. Aksi hâlde geçit hakkının fiilen kullanılması mümkün olmaz ve verilen karar geçersiz hâle gelir.
Geçit Karayoluna Bağlanıyorsa, Güvenlik ve Mevzuata Uygunluk Araştırılmalı, Sorun Varsa Alternatif Yollar Değerlendirilmelidir
Yargıtay 14. HD., E. 2013/12778, K. 2014/237, T. 07.01.2014
Geçit karayoluna çıkıyorsa, bu bağlantının güvenli ve mevzuata uygun olup olmadığı Karayolları Genel Müdürlüğünden sorulmalıdır. Tehlike varsa, davacının makul masraflarla bu sorunu giderip gideremeyeceği araştırılmalıdır. Sorun giderilemiyorsa, başka geçit alternatifleri değerlendirilmelidir. Hiçbir seçenek mümkün değilse dava reddedilmelidir.
Geçit Talebinde, Üzerinden Daha Önce Geçit Kurulmuş Taşınmaz Varsa Bu Güzergâh Öncelikle Değerlendirilmeli ve Uyuşmazlık Bu Yolla Çözümlenmelidir
Yargıtay 14. HD., E. 4780, K. 10271, T. 22.09.2014
Zorunlu geçit istemi değerlendirilirken, genel yola ulaşan seçenekler arasında daha önce geçit hakkı tesis edilmiş bir taşınmaz mevcutsa, bu güzergâh diğer koşullarla çelişmediği sürece öncelikle dikkate alınmalı ve uyuşmazlık mümkünse bu yolla çözümlenmelidir.
Geçit Güzergâhı Belirlenirken Yolun Devamında da 2,5–3 Metre Genişlik Sağlanmalı
Yargıtay 14. HD., E. 16278, K. 1788, T. 12.02.2016 – E. 6038, K. 7803, T. 21.05.2013
Yargıtay, geçit hakkı tesisinde sadece başlangıç değil, geçidin devam eden kısmında da yeterli genişliğin sağlanması gerektiğini vurgulamıştır. Mahkeme, güzergâhı belirlerken en az 2,5–3 metre genişlik sağlanmasını gözetmeli ve bu ölçüye uygun bir karar vermelidir.
İfrazla Oluşan Parsellerin Yol İhtiyacı Başkalarının Taşınmazına Yüklenemez; Paydaşlar Taksim Sırasında Geçişi Sağlamak Zorundadır
Yargıtay 14. HD., E. 2001/2233, K. 2001/2804, T. 19.04.2001
Yargıtay’a göre, bir taşınmaz paydaşlar arasında taksim edilerek ifraz ediliyorsa, her bir yeni parselin yola bağlantısı planlanmalı ve geçiş hakkı o anda düzenlenmelidir. Bu sorumluluk paydaşlara aittir. Eğer bu yapılmadan yola çıkışı olmayan parseller oluşturulmuşsa, sonradan komşu üçüncü kişilerin taşınmazlarından geçit talep edilemez.
Geçit Hakkı Davalarında Değerlendirme Kişilere Değil Taşınmazlara Göre Yapılır; Eşin Parselinden Faydalanılıyor Olması Davanın Reddine Gerekçe Olamaz
Yargıtay 14. HD., E. 3285, K. 5219, T. 04.04.2013
Yargıtay, geçit hakkı davalarının tarafların kişisel ilişkilerine göre değil, taşınmazların konumuna göre değerlendirilmesi gerektiğini vurgulamıştır. Davacının eşine ait olan komşu parseli kullanıyor olması veya bu parselin ana yola çıkışı bulunması, geçit hakkı talebinin reddi için yeterli neden oluşturmaz. Geçit hakkı, kişisel ilişkiler değil taşınmazların hukuki ve fiilî durumu esas alınarak tesis edilmelidir.
Kültür ve Tabiat Varlığı Niteliğindeki Taşınmazlardan Geçit Talep Edilmeden Önce Koruma Kurulu’ndan Görüş Alınmalıdır
Yargıtay 14. HD., E. 67, K. 4005, T. 25.03.2014
Eğer geçit hakkı talep edilen taşınmaz tapuda kültür ve tabiat varlığı olarak belirtilmişse, bu niteliğin geçit kurulmasına engel teşkil edip etmediği öncelikle Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulu’na sorulmalıdır.
Su Geçit Hakkı Ancak Başka Yerden Su Getirmek İmkânsız ya da Aşırı Masraflıysa ve Taşınmaza Zarar Vermeyecek Şekilde Kurulabilir
Yargıtay 14. HD., E. 1999/946, K. 1999/1602, T. 04.03.1999 – E. 2002/3152, K. 2002/3661, T. 10.05.2002
Yargıtay’a göre, su geçit hakkı verilebilmesi için başka bir güzergâhtan su getirme imkânı olmamalı ya da bu yol ekonomik açıdan çok büyük bir yük getirmelidir. Ayrıca bu geçit, davalı taşınmazını bölmeyecek şekilde planlanmalı ve kullanılacak mecra (boru) genişliği ihtiyaca orantılı olmalıdır. Alternatifler araştırılmadan ve orantısız genişlikte mecra irtifakı kurulması hukuka aykırıdır.
Mutlak ve Nispi Geçit Hakkı Ayrımı: Yolun Varlığı Yeterli Değildir, İhtiyacı Karşılayıp Karşılamadığı Araştırılmalıdır Yargıtay 14. HD., E. 15779, K. 3896, T. 31.03.2016 | E. 9984, K. 10854, T. 25.09.2008 | E. 3016, K. 7139, T. 29.05.2014 | E. 2793, K. 4008, T. 25.03.2014
Geçit hakkı talebinde yalnızca yolun varlığı değil, bu yolun kullanım amacına uygunluğu da dikkate alınmalıdır. Tamamen yolsuz kalan taşınmazlar için mutlak geçit ihtiyacı, mevcut yolu ihtiyacına karşılık gelmeyen taşınmazlar için ise nispi geçit ihtiyacı söz konusudur. Kot farkı, patika genişliği, yolun fiilen kullanılamaz oluşu gibi unsurlar nedeniyle geçit ihtiyacının karşılanamaması durumunda, bu hususlar keşif ve bilirkişi incelemesi ile belirlenmeli; gerekiyorsa mevcut yol genişletilerek ya da onarılarak geçit hakkı tesis edilmelidir.
Geçit Yolunun Her İki Yanına Duvar veya Tel Çekilerek Yüklü Taşınmaz Malikinin Kendi Arazisine Erişimi Engellenemez
Yargıtay 14. HD., E. 2000/2777, K. 2000/3063, T. 02.05.2000 – E. 1988/986, K. 1989/3992, T. 17.04.1989
Geçit hakkı kullanılırken, yararlanan taşınmaz maliki geçit yolunun her iki tarafını kapatarak yükümlü taşınmaz malikinin kendi arazisine ulaşmasını engelleyemez. Yargıtay’a göre, böyle bir müdahale, yüklü taşınmaz malikinin mülkiyet hakkını ihlal eder ve hukuken korunamaz.
Lüzumlu Geçit Hakkı, Hizmet Veren Taşınmaz Üzerindeki Tüm Ayni Haklara Üstün Gelir
Yargıtay İBK, E. 1966/22, K. 1968/8, T. 29.04.1968 (RG: 01.06.1968, Sayı: 12913)
Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kurulu’na göre, lüzumlu geçit hakkı diğer irtifak haklarından farklı olarak, sadece mülkiyet hakkını değil, hizmet eden taşınmaz üzerindeki tüm ayni hakları sınırlar. Bu hak, rehin ve diğer ayni irtifaklardan önce gelir ve onlara üstünlük sağlar.
Geçit Hakkı Talebi, Taşınmazın Tapuya Tescili ile Hukuken İleri Sürülebilir Hale Gelir
Yargıtay 1. HD., E. 1990/5966, K. 1990/6122, T. 04.05.1990
Yargıtay’a göre, ayni haklar ancak tapuya tescil ile doğar. Bu nedenle, mülkiyet hakkının kazanılması tescile bağlı olduğundan, geçit hakkı talebinde bulunulabilmesi için taşınmazın tapuda tescilli olması gerekir. Tescil tamamlanmadan geçit hakkı ileri sürülemez.
Tapu tahsis belgesi mülkiyet hakkı vermez; sadece kişisel hak sağlar, geçit hakkı talebine dayanak olamaz.
Yargıtay 14. HD., E. 13678, K. 73, T. 17.01.2011
Tapu tahsis belgesi, mülkiyetin devrini sağlamaz; yalnızca fiili kullanım hakkı tanır. Bu belgeye sahip kişi, taşınmaz maliki sayılmadığından Türk Medeni Kanunu uyarınca geçit hakkı talebinde bulunamaz. Bu nedenle mülkiyet hakkına dayanmayan davacının geçit hakkı istemi reddedilmelidir.
Geçişi Engelleyen Kaçak Yapı Varsa Geçit Hakkı Değil, Kal Davası Açılmalıdır
Yargıtay 14. HD., E. 12819, K. 461, T. 09.01.2014
Bir taşınmazın kadastro yoluna cephesi bulunmasına rağmen bu yolun kaçak yapılaşma nedeniyle kullanılamaz hâle gelmesi, geçit hakkı verilmesini haklı kılmaz. Bu durumda yapılması gereken, yol üzerindeki tecavüzün önlenmesi için ‘elatmanın önlenmesi’ veya ‘kal’ davası açılmasıdır. Yolun daraltılması ya da işgal edilmesi gibi durumlar, öncelikle mevcut yolun fiilen kullanılabilir hâle getirilmesi yoluyla çözülmelidir.
GEÇİT HAKKI BEDELİNİN BELİRLENMESİ – YARGITAY KRİTERLERİ ÖZETİ
- Geçit Hakkı Bedeli Tam Değil, İrtifak Bedelidir Yargıtay 14. HD., 2006/11002 E., 2006/14234 K., 01.12.2006
Geçit hakkı karşılığında ödenecek bedel, mülkiyet hakkı karşılığı olan tam bedel değil, yalnızca irtifak hakkı nedeniyle doğan sınırlı kullanıma dair bedeldir.
- Bedel Gerçekçi, Güncel ve Karar Tarihine Yakın Olmalıdır Yargıtay 14. HD., 2006/2116 E., 2006/3531 K., 27.03.2006 Yargıtay 14. HD., 2006/2899 E., 2006/6087 K., 18.04.2013
Bedel, karar tarihine en yakın tarihli ve rayice uygun şekilde belirlenmelidir. Mahkeme süreci uzamışsa yeniden değerleme yapılmalıdır.
- Bedel Önceden Belirlenmeli ve Karardan Önce Depo Edilmelidir Yargıtay 14. HD., 2002/8522 E., 2002/8306 K., 09.12.2002
Bedel, bilirkişi raporuyla objektif kriterlere göre hesaplanmalı ve mahkeme kararından önce geçici olarak mahkeme veznesine yatırılmalıdır.
- Değer Kaybı ve Kullanım Azalması Bedeline Eklenmelidir
Yargıtay 14. HD., 2013/2631 E., 2013/4363 K., 21.03.2013
Geçit nedeniyle taşınmazda oluşan değer kaybı, özellikle geçit sebebiyle kullanılamaz hâle gelen kısımlar varsa, ayrıca bedelle yansıtılmalıdır.
- Ağaç ve Muhdesat Bedeli de Dikkate Alınmalıdır
Yargıtay 14. HD., 2015/15639 E., 2016/1556 K., 08.02.2016 Yargıtay 14. HD., 2019/2862 E., 2019/7432 K., 07.11.2019 Geçit alanında ağaç, yapı veya tesis varsa, bunların değeri de bedelde dikkate alınmalıdır.
- Önceki Geçit Hakkına Bağlantı Kurulmuşsa, Önceki Bedel Düşülmelidir Yargıtay 14. HD., 2010/14613 E., 2010/625 K., 01.06.2010
Geçit, daha önce kurulmuş bir geçit güzergâhına bağlıysa, önceki bedel düşülerek yeni bedel hesaplanmalıdır.
- Geçit Türü ve Gerekliliği Belirlenmeden Bedel Belirlenemez
Yargıtay HGK., 1994/848 E., 1995/75 K., 15.02.1995 Geçit hakkı mutlak mı, nispi mi? Yol yokluğu mu, yetersizliği mi var? Bu belirlenmeden doğrudan bedel belirlenemez.
8.İrtifak hakkı nedeniyle oluşan değer kaybı, taşınmazın niteliğine göre belirli oranları geçemez
Yargıtay 18. HD, E. 2005/7450, K. 2005/5634, T. 20.09.2005
Yargıtay’a göre, bir taşınmazda kurulan irtifak hakkı sebebiyle meydana gelecek değer kaybı, taşınmazın niteliğine göre sınırlıdır. Arazilerde bu oran en fazla %35, arsalarda ise en fazla %50 olarak uygulanabilir. Bu oranlar, taşınmazın cins ve niteliğine uygun kullanımını olağan dışı etkilemeyen durumlar için geçerli olup, bilirkişi raporlarında üst sınır ölçütü olarak dikkate alınmaktadır.
9.Geçit bedeli, dava tarihi değil, hükme en yakın tarihe göre belirlenmelidir
Yargıtay 14. HD, E. 2005/7499, K. 2005/9154, T. 18.10.2005
Dava ile karar tarihi arasında uzun bir süre geçmişse, değişen ekonomik koşullar, enflasyon ve paranın alım gücü dikkate alınarak geçit bedelinin objektif kriterlerle güncel rayiçlere göre yeniden belirlenmesi gerekir. Dava tarihine göre belirlenen bedel, hakkaniyete ve güncel değere uygun düşmez. Bu sebeple mahkemece hüküm tarihine en yakın değerin esas alınması zorunludur.
10.Geçit bedeli, dava tarihi değil, hüküm tarihine en yakın rayiç değer esas alınarak belirlenmelidir
Yargıtay 14. HD, 18.10.2005, E. 2005/7499, K. 2005/9154
Dava ile karar tarihi arasında geçen uzun süre, değişen ekonomik yapı, enflasyon ve paranın alım gücü dikkate alınarak geçit bedelinin objektif kriterlere göre yeniden belirlenmesini gerektirir. Dava tarihine göre tespit edilen bedel, hakkaniyete ve güncel piyasa değerine uygun düşmez. Bu sebeple, mahkemece hüküm tarihine en yakın tarihli rayiç değer esas alınmalıdır.
Geçit hakkı bedeli, karar verilmeden önce mahkeme veznesine depo edilmelidir.
Yargıtay 14. HD, 02.04.2008, E. 2008/3282, K. 2008/4474
Geçit hakkı tesisinde, yükümlü taşınmaz malikinin bedelin tahsili için ayrıca dava açmak zorunda kalmaması ve ek külfetlerle karşılaşmaması için, saptanan geçit bedelinin hükümden önce mahkeme veznesine depo edilmesi zorunludur. Bu, hem hukuki güvenliği hem de fedakârlığın denkleştirilmesi ilkesini sağlar.
KAMU TAŞINMAZLARINDA GEÇİT HAKKI
Kamu Taşınmazlarından Kalıcı Geçit Hakkı Kurulamaz; Zorunlu Hâlde Sadece Geçici Kullanım İzni Alınabilir
Yargıtay 13. HD., E. 2011/7678, K. 2011/8746, T. 04.07.2011
Yargıtay’a göre, geçit hakkı davasının amacı taşınmazın genel yola bağlantısını sağlamaktır; ancak orman ve benzeri kamu taşınmazları üzerinde özel mülkiyet kurulamayacağı için bu yerlerde kalıcı geçit hakkı tesis edilemez. Fiilî imkânsızlık varsa, yalnızca ilgili kurumdan geçici kullanım izni alınabilir ve bu da tapuya işlenemez.
Tapusuz Devlet Arazilerinden Geçit Hakkı İstenemez, Önce Tescil Gerekir Yargıtay 14. HD., E. 11904, K. 13035, T. 19.11.2009 Orman sınırından çıkarılan veya tapusuz olan devlet arazilerinden geçit hakkı istenebilmesi için, öncelikle bu yerlerin ilgili kurum adına tapuya tescili gerekir. Tescil yapılmadan geçit hakkı kurulamaz. Tescil mümkün değilse, davacının başka tapulu taşınmazlardan geçit sağlanıp sağlanamayacağı araştırılmalıdır.
Meralardan Geçit Verilemez, Başka Güzergâhlar Araştırılmalıdır Yargıtay 14. HD., E. 5270, K. 6486, T. 06.06.2006 Kamuya ait meralardan geçit hakkı verilemez. Bu durumda mahkeme, başka uygun yollar olup olmadığını araştırmalı, keşif yapmalı ve etraflı bir bilirkişi raporu alarak karar vermelidir.
Dere yatağından geçiş gerekiyorsa, davacının köprü masrafını üstlenmesi şartıyla geçit hakkı tanınabilir.
Yargıtay 14. HD., E. 595, K. 777, T. 22.01.2015
Geçit talebi değerlendirilirken, çevredeki yolları gösteren geniş paftalar getirtilerek genel yola ulaşım sağlayabilecek tüm alternatifler araştırılmalıdır. Eğer bu araştırmalar sonucunda davacının taşınmazından sadece dere yatağı üzerinden geçişle bağlantı sağlanabiliyorsa ve davacı köprü yapma masrafını üstlenmeyi kabul etmişse, talep ettiği güzergâh üzerinden geçit hakkı kurulmalıdır.
Tapuda Kayıtlı Olmayan veya Kadastro Görmemiş Taşınmazlar Üzerinden Geçit Hakkı Talep Edilemez
Yargıtay 14. HD., E. 2017/5274, K. 2018/254, T. 15.01.2018
Geçit hakkı talebinde bulunulabilmesi için hem yararlanan hem de yükümlü taşınmazın tapuda tescilli olması gerekir. Kadastro görmemiş taşınmazların zilyedinden geçit talep edilemez. Devletin hüküm ve tasarrufunda kalan, tescil dışı bırakılmış taşınmazlarda geçit hakkı kurulabilmesi için öncelikle ilgili idare adına tescil işleminin tamamlanmış olması şarttır. Uzun süreli zilyetlik hâlinde ise TMK m. 713 uyarınca açılacak tapu iptal ve tescil davası sonucu oluşan mülkiyet kazanımı sonrasında geçit talebi gündeme gelebilir.
İmar Planında Yol Öngörülmüş Olsa da Fiilen Açılmadıkça Geçit İhtiyacı Devam Eder
Yargıtay HGK, E. 1980/14-2083, K. 1983/601, T. 01.06.1983
Yargıtay 14. HD., E. 1999/431, K. 1999/2220, T. 23.03.1999
Yargıtay’a göre, bir taşınmazın imar planında yola cepheli gözükmesi, o yoldan henüz fiilen ve hukuken yararlanılamıyorsa, geçit hakkı ihtiyacını ortadan kaldırmaz. Sadece planda yer alıyor olması, geçit hakkının reddi için yeterli sayılmaz; yolun fiilen açılmış ve kullanılır hâle gelmiş olması gerekir.
İmar Uygulamasıyla Yolu Kapanan Taşınmaz İçin Geçit Hakkı Talep Edilebilir
Yargıtay 14. HD., E. 2003/6317, K. 2003/8221, T. 18.11.2003 – E. 2012/10286, K. 2012/12270, T. 30.10.2012
Yargıtay’a göre, başta yola cephesi olan ancak imar uygulamasıyla yolu kapanan taşınmazlar için geçit hakkı istenebilir. Planlara göre yola çıkışı olmayan parseller oluşturulamaz; böyle bir durum varsa taşınmaz geçit ihtiyacı içindedir. Bu durumda en uygun komşudan ya da en az zarar görecek olandan geçit istenebilir.
Zaruri Hâllerde Yol Olarak Kullanılan Kuru Dere Yatağına Geçit Hakkı Tesis Edilebilir
Yargıtay 14. HD., E. 2001/727, K. 2001/1152, T. 16.02.2001, Yargıtay 14. HD., E. 2016/13709, K. 2019/4979, T. 30.05.2019
Yargıtay, geçit hakkı talebinin zaruri hâllerde değerlendirilmesi gerektiğini, bu çerçevede geçit ihtiyacını karşılayabileceği açık olan kuru dere yatağının, fiilen yol olarak kullanıldığı ve kullanımında sakınca bulunmadığı takdirde geçit güzergâhı olarak kabul edilebileceğini belirtmiştir.
GEÇİT HAKKININ YERİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ
İrtifak Yerinin Değiştirilmesi, Yüklü Taşınmaz Malikinin Talebiyle ve Belirli Şartlarla Mümkündür Yargıtay 14. HD., E. 2007/6715, K. 2007/8327, T. 26.06.2007 Geçit hakkı, taşınmazın genel yola ulaşmasını sağlamak için kurulur ve yüklü taşınmaz maliki bu geçişe katlanmak zorundadır. Ancak zamanla koşullar değişirse, TMK m.791 uyarınca yüklü taşınmaz maliki geçit yerinin değiştirilmesini isteyebilir. Bunun için:
- Mevcut geçit ciddi zorluk çıkarıyor olmalı,
- Yeni geçit yolu, yararlanan kişiye önemli zarar vermemeli,
- Yeni güzergâh aynı işlevi görebilecek durumda olmalıdır. Bu üç şart birlikte varsa, geçit yeri değiştirilebilir.
GEÇİT HAKKININ TERKİNİ
Geçit hakkı, taşınmaz bölünse de tüm parseller üzerinde devam eder. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, E. 2008/18-317, K. 2008/332, T. 16.04.2008
Geçit irtifakı kurulan taşınmaz daha sonra parseller hâlinde bölünse bile, irtifak hakkı bölünmezliği ilkesi gereği her parsel üzerinde geçerliliğini korur. Ancak sadece belirli parseller üzerinde kullanılıyorsa, kullanılmayan diğer parsellerin malikleri irtifakın terkinini talep edebilir. Tapu müdürlüğü, bu talebi irtifak hakkı sahibine bildirir; itiraz edilirse mahkemeden terkin kararı alınmalıdır.
Geçit hakkı, kesin ve sürekli faydasını yitirmişse terkin edilebilir. Yargıtay 14. HD, E. 2002/899, K. 2002/1401, T. 01.03.2002
Eğer geçit hakkı zamanla amacını yitirmiş, hak sahibine artık bir yarar sağlamıyorsa, terkini talep edilebilir. Sadece fiilen kullanılan bir yolun varlığı, o yerin “genel yol” olarak kabulünü sağlamaz. Bu nedenle, hukuki niteliği olmayan bir kullanım geçit hakkını sona erdirmez.
Yeni parselin yola cepheli olması hâlinde geçit ihtiyacı ortadan kalkar. Yargıtay 14. HD, E. 1999/4339, K. 1999/5364, T. 16.09.1999
Davacı, daha sonra yola cepheli bir taşınmaz satın almış ve geçit hakkına ihtiyaç kalmamıştır. Bu nedenle, geçit hakkı külfetinin devam etmesi hakkaniyete aykırıdır. Davacının yeni durumu dikkate alınarak geçit hakkının sona erdiği kabul edilmiştir.
Geçit hakkı sona erse bile ödenmiş bedelin tamamı iade edilmez. Yargıtay 14. HD, E. 1999/2902, K. 1999/3465, T. 10.05.1999
Zorunlu geçit hakkının sona ermesi durumunda, önceki dönemde sağlanan kullanım avantajı nedeniyle, ödenen bedelin tamamının iadesine karar verilmesi gerekmez. Bu konuda hakkaniyet ilkesi gözetilmelidir.
GEÇİT HAKKI DAVA SÜRECİ HAKKINDA
Geçit Hakkı Davalarında Görevli Mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir
Yargıtay 14. HD., E. 103, K. 2308, T. 03.03.2015
Geçit hakkı kurulmasına ilişkin davalar, TMK m.747 uyarınca açılır ve 6100 sayılı HMK’nın yürürlüğe girmesinden sonra açılan bu tür davalarda görevli mahkeme asliye hukuk mahkemesidir. Bu nedenle, sulh hukuk mahkemesince esas hakkında karar verilmesi usule aykırıdır; görevsizlik kararı verilmesi gerekir.
Geçit hakkı kurulsa da yargılama giderleri ve vekâlet ücreti davacı üzerinde kalır.
Yargıtay 14. HD., E. 29, K. 3095, T. 10.03.2016 – E. 2017/3037, K. 2021/752, T. 09.02.2021
Geçit hakkı davaları, taraflar arasında haksızlık esasına değil, ihtiyaç ve fedakârlığın denkleştirilmesine dayanır. Bu nedenle, davanın kabulüne karar verilse dahi, yargılama giderleri ile vekâlet ücreti davacı üzerinde bırakılmalıdır.
Zorunlu Geçit Hakkı Davalarında Taraflara İlişkin Kriterler (Elbirliği / Paylı Mülkiyet)
- Elbirliği mülkiyetinde tüm maliklerin birlikte hareket etmesi gerekir. TMK m. 640/2 gereğince, mirasçılar terekeye elbirliğiyle sahip olurlar. Bu nedenle elbirliği mülkiyetine konu bir taşınmaz lehine geçit hakkı kurulması isteniyorsa, tüm mirasçıların birlikte dava açması gerekir. Yargıtay 14. HD., E. 11681, K. 1342, T. 15.02.2016 Yargıtay 14. HD., E. 15779, K. 3896, T. 31.03.2016
- Elbirliği mülkiyeti hâlinde, yalnız bir paydaş dava açmışsa mahkeme hemen ret kararı veremez. Diğer paydaşların davaya katılması için süre verilmeli; bu mümkün olmazsa miras şirketine temsilci atanması düşünülmelidir. Samsun BAM, 1. HD., E. 2022/2321, K. 2022/2318, T. 04.10.2022
- Paylı mülkiyette her paydaş dava açabilir. Zorunlu geçit hakkı, taşınmazın ekonomik işlevini artırdığı ve bölünemeyen ortak menfaate hizmet ettiği için her paydaş, diğerlerini temsilen bu hakkı talep edebilir. Yargıtay HGK, E. 2002/3187, K. 3559, T. 07.05.2002 Yargıtay 14. HD., E. 2002/6922, K. 2002/8706, T. 19.12.2002 Yargıtay 14. HD., E. 2005/5198, K. 2005/7254, T. 24.07.2005
- Sınırlı aynî hak sahiplerinin davaya katılmasına gerek yoktur. Zorunlu geçit hakkı, hizmet veren taşınmazdaki tüm sınırlı aynî hakların önünde gelir. Bu nedenle, irtifak sözleşmesine veya mahkeme kararına sınırlı aynî hak sahiplerinin rıza göstermesi aranmaz; onlara karşı husumet yöneltilmesine gerek yoktur. Yargıtay İBK, E. 1966/22, K. 1968/8, T. 29.04.1968 (RG: 01.06.1968, Sayı: 12913)
Talep Edilenden Başka Parselden Geçit Verilecekse, Yeni Malikler Davaya Dahil Edilmelidir Yargıtay 14. HD., E. 4001, K. 6100, T. 19.04.2013
Geçit hakkı davalarında mahkeme, davacının talep ettiği yer dışında daha uygun bir güzergâh belirleyebilir. Bu yeni güzergâhta yer alan parsel maliklerine başlangıçta dava açılmamış olsa da, bu durum kabul edilebilir bir yanılgı sayılır. Bu nedenle HMK m.124 uyarınca, yeni taşınmaz maliklerinin harçsız şekilde davaya dâhil edilmesine izin verilmelidir.
Hata: İletişim formu bulunamadı.