İşyeri Ruhsatlarında Kazanılmış Hak (Yargı Kararlarıyla)
Kazanılmış hak, doğduğu anda yürürlükteki hukuka tam uygunluk içinde tamamlanan; kişiye somut, fiilî ve korunmaya değer bir menfaat sağlayan ve artık geriye dönük müdahaleye kapalı hâle gelen statüdür. Bu hak, soyut bir beklenti değil; birel bir işlemle kişiye özgülenmiş, sonuçlarıyla birlikte fiilen hayata geçmiş ve hukukun koruması altına girmiş bir hukuki durumdur. Doğum anı hukuka aykırılık taşıyorsa — yokluk, açık hata, hile veya gerçeğe aykırı beyan söz konusuysa — ortada kazanılmış hak değil, düzeltilmesi gereken bir işlem vardır.
Kazanılmış hakların korunması, Anayasa’nın hukuk devleti ilkesinin, hukuki güvenliğin ve idari işlemlerin geriye yürümemesinin doğal sonucudur. İdare hukuka uygun olarak verilmiş bir statüyü; yönetmelik değişti, meclis kararı alındı, sonradan hata fark edildi ya da şikâyet geldi gibi sebeplerle ortadan kaldıramaz. Hukuk devleti, idarenin görüş değiştirmesinden değil, kişilerin öngörülebilirliğinden güç alır.
Bu nedenle, mevzuata uygun biçimde düzenlenmiş bir işyeri açma ve çalışma ruhsatı, işletme açısından kazanılmış hak doğurur; idarenin sonradan değişen yaklaşımı veya koşullar, bu hakkı geriye dönük olarak ortadan silemez. Hukuk değişebilir; ancak haklar geriye doğru yıkılamaz.
Danıştay İçtihatları Birleştirme Kurulu’nun 22/12/1973 tarihli, E:1968/8, K:1973/14 sayılı kararına göre; idare, yokluk, açık hata veya ilgilinin hilesi gibi ağır hukuka aykırılıklar içeren işlemleri süreye bağlı olmaksızın geri alabilir. Ancak bunlar dışındaki hukuka aykırılıklar, yalnızca yasal dava açma süresi içinde geri alınabilir; süre geçtikten sonra işlem hukuki sonuçlarıyla birlikte korunur.
KAZANILMIŞ HAKKIN KABUL EDİLDİĞİ HALLER
- Ekmek fırını, yapı kullanma izin belgesinde başından itibaren “fırın” olarak tescillenmiş ve yapı ruhsatı Geçici 3. maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önce alınmışsa; sonradan getirilen yüzölçümü (250 m²) ve diğer teknik kriterler uygulanamaz. Bu durumda taşınmaz, kazanılmış hak statüsündedir ve ruhsat talebinin reddi hukuka aykırıdır.
Danıştay 4. Daire, T. 16.10.2023, E.2023/6877, K.2023/5473 “Taşınmazın yapı kullanma izin belgesinde niteliği ‘fırın’ olarak belirtilmiş ve yapı ruhsatı, İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik’e eklenen Geçici 3. maddenin yayımlandığı 13.04.2007 tarihinden önce verilmiştir. Bu nedenle, ruhsatlandırma için sonradan getirilen ‘işyerinin en az 250 m² olması’ şartı uygulanamaz. Davacının taşınmazı geçici madde kapsamında kazanılmış hakka sahiptir. Bu nedenle ruhsat başvurusunun reddine ilişkin işlem hukuka aykırıdır.”
- İşyeri açma ve çalışma ruhsatı, tesis edildiği anda hukuka uygunsa; sonradan içkili yer bölgesi sınırlarının değiştirilmesi bu ruhsatı hükümsüz kılmaz. Belediye meclisinin bölge belirleme yetkisi, geçmişte hukuka uygun şekilde alınmış ruhsatları geriye dönük olarak ortadan kaldıramaz; ruhsat iptal edilmeden faaliyetin durdurulması mümkün değildir.
Danıştay 2. Daire, T. 30.05.2023, E.2021/3846, K.2023/3052 “Kazanılmış hak, doğduğu anda hukuka uygun şekilde tamamlanan ve daha sonra mevzuat değişse dahi korunan haktır. Hukuka uygun olarak alınmış işyeri açma ve çalışma ruhsatları, sonradan ortaya çıkan yeni durumlar nedeniyle hukuka aykırı hâle getirilemez. Belediye meclisinin içkili yer bölgesi belirlemiş olması, daha önce ruhsat almış işyerleri için yeniden ruhsat alma zorunluluğu doğurmaz. Ruhsat iptal edilmeden de faaliyetin durdurulması hukuken mümkün değildir.”
- İşyeri açma ve çalışma ruhsatına eklenen talî faaliyet, hukuka uygun bir idari işlem ile verilmişse; bu kazanılmış işletme hakkı, sonradan yayımlanan bir genelgeyle geri alınamaz. Kişinin çalışma özgürlüğü ve mülkiyet hakkına etki eden bu statünün ortadan kaldırılması ancak kanuni düzenleme ile mümkündür; idari tasarrufla kazanılmış hak bertaraf edilemez.
Danıştay 4. Daire, T. 15.01.2024, E.2023/8281, K.2024/265 “Temel hak ve özgürlükler yalnızca kanunla sınırlandırılabilir; kişiler lehine doğmuş kazanılmış haklar da hukuk devleti ilkesi gereği korunmalıdır. Davacıya, salgın döneminde yapılan değerlendirme sonucunda tali faaliyet için işyeri açma ve çalışma ruhsatı verilmiştir. Bu kazanılmış hak, sonradan çıkarılan bir genelgeyle geri alınamaz. Mevzuata uygun olarak verilen ruhsatla oluşan işletme hakkının, idari bir tasarrufla ortadan kaldırılması mümkün değildir.”
- Bir işyeri açma ve çalışma ruhsatı, yanlış belediye tarafından verilmiş olsa bile (yetki sakatlığı), işletmeci ruhsatın alınması sırasında hile veya yanıltma içinde değilse ve ruhsat verildikten sonra dava açma süresi geçirilmişse, idare kendi hatasına dayanarak ruhsatı geri alamaz. Yetki hatası idareye aittir; sonuçları işletmeciye yüklenemez. Bu durumda ruhsat kazanılmış hak doğurur.
Danıştay 4. Daire, T. 09.01.2024, “Dava konusu işyeri açma ve çalışma ruhsatı, yetkili İlçe Belediyesi yerine Büyükşehir Belediyesi tarafından düzenlendiği gerekçesiyle iptal edilmiştir. Ancak ruhsat uzun süre kullanılmasına rağmen idare bu hatayı fark etmemiş, dava açma süresi de geçmiştir. Ruhsatın verilmesi aşamasında davacının herhangi bir hilesi yoktur. Bu nedenle idarenin kendi hatasına dayanarak ruhsatı geri alması mümkün değildir ve davacının kazanılmış hakkı vardır. İşlemin iptaline ilişkin karar hukuka uygun değildir.”
- Ruhsat, verildiği tarihte yürürlükte olan Yönetmelik şartları karşılanarak alınmışsa; idare, geçmişte göz ardı ettiği belediye meclisi kararını sonradan hatırlayıp “kapalı alanın 60 m² olması gerekiyormuş” diyerek ruhsatı geri alamaz. İdarenin kusurlu işlemi, işletmecinin kazanılmış hakkını geriye dönük olarak ortadan kaldırmak için bir gerekçe oluşturmaz.
Danıştay 4. Daire, T. 14.11.2023, “Davacıya, içkili restoran faaliyeti için 06.04.2016 tarihinde işyeri açma ve çalışma ruhsatı verilmiştir. Daha sonra yapılan denetimde, Alanya Belediye Meclisi’nin 04.02.2000 tarihli kararı gereği restoranlarda kapalı alanın en az 60 m² olması gerektiği, davacının işletmesinin bu şartı sağlamadığı gerekçesiyle ruhsat iptal edilmiştir. Oysa meclis kararı ruhsat verildiği tarihte yürürlüktedir ve idare ruhsat verirken bu şartı dikkate almamıştır. Davacının ruhsat alırken gereken şartları yerine getirdiği, kazanılmış hakkının bulunduğu, idarenin kendi hatasına dayanarak ruhsatı geri alamayacağı; hile, açık hata veya yanıltma olmadıkça ruhsatın iptalinin mümkün olmadığı belirtilmiştir.”
- Ruhsat verildiği anda hukuka aykırılık varsa bile, işletmeci kusursuzsa ve idarenin kendi inceleme yükümlülüğünü yerine getirmemesi nedeniyle bu aykırılık fark edilmemişse, işlem “açık hata” sayılmaz; ruhsat kazanılmış hak doğurur ve sonradan geri alınamaz. İşyeri, karayoluna olması gerekenden daha kısa mesafededir (70 metre). Bu durum ruhsat verildiği tarihte de aynıdır. Ancak idare mesafeyi ölçmemiş, hatalı işlem tesis etmiştir. Bu hata idarenindir, işletmecinin değil.
Danıştay 4. Daire, T. 13.12.2023, “Davacının babası adına, 02.10.2009 tarihinde …… Belediyesi tarafından ‘içkili restoran (müzikli)’ faaliyet konulu işyeri açma ve çalışma ruhsatı verilmiştir. Daha sonra yapılan incelemede işyerinin, Dilucu Devlet Yoluna 200 metreden daha yakın olduğu tespit edilmiş ve ruhsatın verilmesinin hukuka aykırı olduğu ileri sürülmüştür. Ancak idare, ruhsatı düzenlerken gerekli mesafe ölçümünü yapmamış ve özen yükümlülüğüne uygun davranmamıştır. Davacının idareyi yanıltmasına ilişkin herhangi bir hile veya somut bilgi de bulunmamaktadır. Bu nedenle, hukuka aykırılık ‘açık hata’ kapsamında değerlendirilemez; davacı lehine oluşmuş kazanılmış hukuki durum korunmalıdır. İşlem hukuka aykırı olsa bile artık geri alınamaz.”
- Ekmek fabrikası niteliğindeki işyerine verilen ruhsat Valilik tarafından 15/10/1999 tarihinde düzenlenmiş ve bu tarihten itibaren işyeri ruhsatına uygun şekilde faaliyet göstermişse; sonradan başka kişilerin başvurusu üzerine işyerinin mühürlenmesi veya ruhsatının iptal edilmesi istenemez. Ruhsatın uzun süre kesintisiz ve ruhsatına uygun kullanımı, işyeri sahibi lehine kazanılmış hak oluşturur; idare bu statüyü geriye dönük olarak ortadan kaldıramaz.
Danıştay 2. Daire, 20.06.2023, E:2021/11002, K:2023/3648
“…dava konusu işyerine ait ruhsatın 15/10/1999 tarihinde İstanbul Valiliği Sağlık Müdürlüğü tarafından verildiği, söz konusu işyerinin bu tarihe kadar ruhsatına uygun olarak kullanıldığı ve bu durumun işyeri sahibi açısından kazanılmış hak doğurduğu görülmekte olup, işyerinin mühürlenerek faaliyetine son verilmesi ve işyeri açma ve çalışma ruhsatının iptali talebiyle yapılan başvurunun reddine yönelik işlemde mevzuata aykırılık bulunmadığı…”
- Ekmek fırınlarına ilişkin ayrık nizam–müstakil bina zorunluluğu, 26/11/2014 tarihinde yürürlüğe giren değişiklikle getirildi. Bu tarihten önce yapı ruhsatı ve tapu kaydı “fırın” olarak düzenlenmişse, yönetmelik sonradan değişse bile bu yapı geçici 3. madde kapsamında istisnadan yararlanır ve işletmeci lehine kazanılmış hak doğar. Yapı kullanma izin belgesinin 26/11/2014’ten sonra verilmiş olması, tapu ve ruhsatın önceki tarihte fırın olarak düzenlenmiş olması karşısında kazanılmış hakkı ortadan kaldırmaz; idare yeni yönetmelik hükümlerini geriye yürütüp ruhsatı reddedemez.
Danıştay 4. Daire, 30.10.2023, E:2023/7997, K:2023/5820
“Fırınların ayrık nizamda müstakil binalarda olması şartı 2014 yılında getirilmiş olup, bu defa 2010 yılında yer almayan ve 2014 yılında eklenen geçici 3. maddesinde, 26/11/2014 tarihinden önce yapı ruhsatı ve özel yapı şeklini gerektirir yapı kullanma izin belgesi bulunan ve tapuya tescilli fırınlara verilecek ruhsatlarda ayrık nizam müstakil bina şartının aranmayacağı anlaşılmıştır…”
“…Uyuşmazlığa konu yapıya ait yapı ruhsatında ve tapu kütüğünde özel yapı şekline uygun olarak ‘fırın’ olarak tescil edildiği… dikkate alındığında, özel yapı şekline uygun olarak tapu kütüğüne tescil edilen yapı nedeniyle davacının kazanılmış hakkının bulunduğu ve bu hakkın korunması gerektiği sonucuna varılmıştır.”
KAZANILMIŞ HAKKIN KABUL EDİLMEDİĞİ DURUMLAR
- Ekmek fırını olarak faaliyet gösteren işyerinin devri talebinde, önceki ruhsatın varlığı tek başına kazanılmış hak doğurmaz. Devir üzerine yeni ruhsat düzenlenebilmesi için, mevcut işyerinin mevzuatta öngörülen zorunlu şartları – ayrık nizam, müstakil yapı ve fırın için özel yapı kullanma izin belgesi – taşıması Bu şartlar sağlanmamışsa, idarenin geçmişte hatalı olarak düzenlediği ruhsat, yeni işletmeci lehine kazanılmış hak oluşturmaz ve ruhsat devri yapılmaz.
Danıştay 10. Daire, 02.12.2019, E:2016/8858, K:2019/9041 “…önceden ruhsat almış işyerleriyle ilgili kazanılmış hakların korunarak yeniden ruhsat alınmasının istenilemeyeceği ve işyeri açma ve çalışma ruhsatı bulunan ancak ayrık nizamda müstakil binada bulunmayan ekmek fırınlarının devredilemeyeceği, işyeri açma ve çalışma ruhsatlarını vermeye yetkili idarelerin, işyerlerinde mevzuatın olmazsa olmaz olarak aradığı özelliklerin bulunup bulunmadığı hususunun kontrolünü yapması gerektiği, bu hükümlere aykırı olarak önceden elde edilen faaliyet izinlerinin ilanihaye devam edemeyeceği…”
- Bir belediye meclisi kararıyla verilen süreli / geçici ruhsat, yürürlükteki mevzuatta karşılığı olmayan bir işlem olduğundan, ruhsat sahibine kazanılmış hak sağlamaz. İşyeri yapı kullanma izin belgesi bulunmadan işyeri açma ve çalışma ruhsatı verilemeyeceği açıktır; yapı kullanma izni olmayan bir taşınmaza pansiyon ruhsatı verilmiş olması, baştan itibaren hukuka aykırı bir ruhsat işlemidir ve idarenin bu işlemi sonradan geri alması “kazanılmış hakka müdahale” sayılmaz. Ruhsatın süresi dolduğunda veya hukuka aykırılık tespit edildiğinde faaliyetten men kararı verilebilir.
Danıştay İDDK, 29.01.2024, E:2023/250, K:2024/134 (Öncesinde: Danıştay 2. Daire, 07.03.2022, E:2021/4380, K:2022/1069) “3572 sayılı Kanun ve Yönetmelik hükümlerinde ‘geçici ruhsat’ veya ‘süreli ruhsat’ adı altında herhangi bir düzenlemeye yer verilmediği, ruhsatın süreli olduğu ruhsata işlenmek suretiyle belirtilmiş olsa da bunun yasal düzenlemeye aykırı olması nedeniyle dikkate alınamayacağı… davacının işyeri açma ve çalışma ruhsatı alabilme şartlarına ilişkin ayrıca bir değerlendirme yapılması gerektiği…”
“İşyeri açılmak istenen yapının tapudaki vasfına uygun… yapı kullanma izin belgesi bulunmayanlar hakkında işyeri ruhsatı verilemeyeceği açıktır.”
“Belediye Meclisi kararı uyarınca verilen işyeri açma ve çalışma ruhsatının kazanılmış hak teşkil etmeyeceği, davacının işyerinin baştan itibaren işyeri açma ve çalışma ruhsatı alma şartlarını taşımadığı…”
“…işlem tarihi itibarıyla geçerli bir yapı kullanım izni bulunmadığından… işyerinin faaliyetten men edilmesine yönelik işlemde hukuka aykırılık bulunmadığı.”
- Ruhsatlı bir işyerinde tespit edilen imara aykırılıklar, ruhsat sahibinin lehine alan genişletme sonucu doğurmuyorsa ve işletmeci bu aykırılıktan faydalanmıyorsa, işyeri açma ve çalışma ruhsatının iptali hukuka uygun değildir. İdare, imara aykırılık sebebiyle 3194 sayılı Kanun uyarınca para cezası ve yıkım gibi müeyyideler uygulayabilir; ancak ruhsat konusu faaliyeti tamamen sona erdirmek için ruhsat iptaline başvuramaz. Ne var ki, aykırılık ruhsatlı alanın koşullarını ortadan kaldırıyor ve idarece verilen süre içinde giderilmiyorsa, ruhsatın iptali mümkündür. Bu değerlendirme, aykırılığın faaliyete etki edip etmediği ölçütüne dayanır.
Danıştay İDDK, 11.12.2024, E:2024/1318, K:2024/3330 (Daha önce: Danıştay 4. Daire, 16.01.2024, E:2023/8405, K:2024/310)
“Uyuşmazlıkta… 551,50 m² ‘lik işyeri açma ve çalışma ruhsatlı alan içerisinde kalan 172,50 m² büyüklüğünde ruhsatsız yapı bulunduğundan bahisle yapı tatil tutanağı düzenlendiği…”
“İşyeri açma ve çalışma ruhsatı açısından imara aykırılıktan bahsedebilmek için tespit edilen aykırılıkların ruhsat sahibi lehine sonuçlar doğurması ve ruhsat sahibinin bu durumdan faydalanıyor olması gerekir. Oysa olayda davacının açık alan ruhsatının bulunduğu ve imara aykırılığın ise kapalı alan oluşturmakla ilgili olduğu göz önünde bulundurulduğunda, davacının söz konusu aykırılıktan faydalanarak ruhsatlı alanını genişleterek alan kazanmasının mümkün olmadığı…”
“İdarenin yanlış ve hatalı uygulamasının kişiler yönünden kazanılmış hak doğurduğu ve aykırılığın sonradan tespiti hâlinde işlem tesis edilemeyeceği şeklindeki yorumun kabulü mümkün değildir.”
“…işyerinin ruhsatının iptaline ilişkin dava konusu işlemde ve bu işleme dayalı olarak tesis edilen mühürleme işleminde hukuka aykırılık görülmemiştir.”